La modernisation commerciale à Hanoi : entre émergence mondialisée et réalités vernaculaires

Commercial modernization in Hanoi : between emergence of globolization and vernacular realities

• Auteur / Autrice : Si Dung Pham
• Direction : Philippe Dugot
• Type : Thèse de doctorat
• Discipline(s) : Géographie
• Date : Soutenance le 05/07/2022
• Etablissement(s) : Toulouse 2
• Ecole(s) doctorale(s) : École doctorale Temps, Espaces, Sociétés, Cultures (Toulouse)
• Partenaire(s) de recherche : Laboratoire : Laboratoire interdisciplinaire Solidarités, sociétés, territoires (Toulouse)
• Jury : Président / Présidente : Daniel Weissberg
• Jury : Examinateurs / Examinatrices : Dominique Laffly, Thai Huyen Nguyen, Jean-Pierre Wolff, Nicolas Lebrun
• Jury : Rapporteurs / Rapporteuses : Sylvie Fanchette, Divya Leducq

Mots clés

Mots clés contrôlés

Conditions économiques -- Vietnam -- 1986-....

Urbanisme et société

Hanoi (Viet-Nam)

Magasins -- Localisation

Mots clés libres

Hanoi

Métropolisation

Modernisation commerciale

Commerce traditionnel

Commerce moderne

Urbanisme commercial

Hà Nội

Đô thị hóa

Hiện đại hóa thương mại

Thương mại truyền thống

Thương mại hiện đại

Quy hoạch thương mại đô thị

Hanoi

Metropolisation

Commercial modernization

Traditional trade

Modern trade

Trade urban planning

Résumé

Après le Đổi Mới (Renouveau - réforme économique du Việt Nam appliquée depuis 1986), on observe une forte croissance urbaine du pays, au cours des 20 dernières années, comme un « moteur de l’économie vietnamienne », une source de richesse, de modernité et de civilisation. La thèse aborde cette émergence urbaine de Hà Nội sous l’angle des activités commerciales qui permettent d’apprécier bien les faits socio-économiques et culturels du territoire. Par ailleurs, avec sa participation à la production urbaine, le commerce permet de comprendre les transformations dans les formes et les modalités de la fabrique de la ville. Dans ce travail, l’émergence de la ville est discutée sous l’angle des activités commerciales dans le processus de modernisation qui est marquée par l’irruption de nouvelles formes commerciales dits modernes (les commerces de grande distribution et le commerce électronique) et la transformation des formes commerciales existantes dits traditionnels (le marché, petit commerce de compartiment et le commerce de rue). Les résultats de recherche soulignent que la croissance effrénée du commerce moderne va de pair avec la résilience du commerce traditionnel dans la coexistence entre ces deux types de commerce avec la concurrence, la complémentarité et l'hybridation mutuelle. La modernisation commerciale montre l’émergence d’une société de consommation et les valeurs modernes, en l’occurrence l’universalité, l’individualisation et l’identification, ce qui semble signaler les bouleversements fondamentaux de la société vietnamienne influencée par le confucianisme et le socialisme. En même temps, sous l’angle du commerce, on constate clairement une modernisation inégale. De plus, la résistance des commerces traditionnels, la résistance culturelle illustrée par l’habitude de consommation des habitants dans les commerces traditionnels montrent une résistance culturelle à une uniformisation planétaire. Dans la fabrique urbaine, le commerce joue un rôle important dans l'animation, l'urbanité de la ville. Au contraire, il révèle et aggrave également les dysfonctionnements urbains avec de graves conséquences sociales et environnementales. L’urbanisme commercial, qui est un morceau non négligeable de la solution, est examiné pour remédier à ces faits urbanistiques et tendre vers une croissance urbaine davantage durable.

Sau Đổi Mới (cải cách hệ thống kinh tế của Việt Nam được áp dụng từ năm 1986), chúng ta chứng kiến một sự tăng trưởng đô thị mạnh mẽ của Việt Nam trong khoảng 20 năm trở lại đây, như một « động cơ của nền kinh tế Việt Nam », một nguồn lực của sự giàu có, hiện đại và văn minh. Luận án đề cập đến sự tăng trưởng đô thị của Hà Nội dưới góc độ của các hoạt động thương mại, một lĩnh vực cho phép đánh giá được các thực tế kinh tế-xã hội và văn hóa của mỗi vùng đất. Mặt khác, với sự tham giá tích cực vào quá trình kiến tạo đô thị, thương mại cho phép hiểu được những sự biến đổi trong các hình thái và trong các phương thức của quá trình này. Cụ thể, luận án bàn luận sự tăng trưởng đô thị dưới góc độ của các hoạt động thương mại trong quá trình hiện đại hóa với sự tràn vào của các hình thức thương mại được gọi là hiện đại (các hình thức phân phối hàng loạt và thương mại điện tử) và sự biến đổi của các thương mại được xem là truyền thống (chợ, thương mại nhỏ trong nhà ống và thương mại đường phố). Những kết quả của nghiên cứu nhấn mạnh rằng sự tăng trưởng rất mạnh mẽ của các thương mại hiện đại song hành với sự tồn tại bền bỉ của các thương mại truyền thống trong một mối quan hệ cùng tồn tại, vừa cạnh tranh vừa bổ sung cho nhau và vừa lai tạo lẫn nhau giữa hai kiểu thương mại này. Sự hiện đại hóa thương mại cho thấy sự nổi lên của một xã hội tiêu dùng và những giá trị hiện đại, đó là tính phổ quát, sự cá nhân hóa và khẳng định bản thân, những điều dường như báo hiệu cho những xáo trộn, những lung lay của những giá trị nền tảng của xã hội Việt Nam nho giáo gắn với ý thức hệ chủ nghĩa xã hội. Đồng thời, dưới góc độ thương mại, chúng ta nhận thấy rõ một sự hiện đại hóa bất bình đẳng. Ngoài ra, sự kháng cự của các thương mại truyền thống, sự kháng cự văn hóa minh chứng bởi tập quán tiêu dùng của người dân trong các thương mại truyền thống chỉ ra một sự kháng cự văn hóa đối với sự đồng hóa toàn cầu. Trong quá trình kiến tạo đô thị, thương mại giữ vai trò quan trọng tạo nên sự náo nhiệt đô thị, tính đô thị của thành phố. Nhưng ngược lại nó cũng cho thấy đồng thời làm trầm trọng thêm những vấn đề đô thị với những hậu quả nghiêm trọng về xã hội và môi trường. Điều này là một hệ quả của chủ nghĩa thực dụng kinh tế ngắn hạn trong những mối quan hệ lách luật giữa các tác nhân cùng với sự kém hiệu quả của cơ chế kiểm soát sự phát triển thương mại. Quy hoạch thương mại đô thị, một phần quan trọng của giải pháp, được phân tích để sửa chữa những vấn đề đô thị này hướng đến một sự tăng trưởng đô thị bền vững hơn.

After the Đổi Mới (Renewal - economic reform of Việt Nam applied since 1986), we observe a strong urban growth of the country, during the last 20 years, as an « engine of the Vietnamese economy », a source of wealth, modernity and of civilization. The thesis approaches this urban emergence of Hanoi under the angle of the commercial activities which permit to appreciate well the socio-economic and cultural facts of the territory. Moreover, with its participation in urban production, trade permit to understand the transformations in the forms and methods of the making of the city. In this work, the emergence of the city is discussed from the point of view of commercial activities in the process of modernization which is marked by the irruption of new commercial forms called modern (retail of « grande distribution » and electronic commerce) and the transformation of existing so-called traditional commercial forms (the market, small shop of compartment and street vending). The research results point out that the frenetic growth of modern trade goes hand in hand with the resilience of traditional trade in the coexistence between these two types of retail with competition, complementarity and mutual hybridization. Commercial modernization shows the emergence of a consumer society and modern values, in this case universality, individualization and identification, which seems to signal the fundamental upheavals of Vietnamese society influenced by confucianism and socialism. At the same time, from a trade perspective, there is clearly an unequal modernization. In addition, the resistance of traditional commercial activities, the cultural resistance illustrated by the consumption habit of the inhabitants in traditional retail show a cultural resistance to planetary standardization. In the urban fabric, trade plays an important role in the animation, the urbanity of the city. On the contrary, it also shows and aggravates urban dysfunctions with serious social and environmental consequences. Trade urban planning, which is a significant piece of the solution, is examined to remedy these urbanistic facts and move towards more sustainable urban growth.