Métamorphoses rituelles : la vie cultuelle en Thrace du VIIIe au IIIe s. avant J.-C.

Τελετουργικές μεταμορφώσεις : η λατρευτική ζωή της Θράκης, 8o-3o αι. π. Χ.

Ritual metamorphosis : cult life in Thrace, 8th-3rd c. BC

• Auteur / Autrice : Maguelone Bastide
• Direction : Anne-Marie Guimier-Sorbets, Katerina Chryssanthaki
• Type : Thèse de doctorat
• Discipline(s) : Histoire et Archéologie des mondes anciens
• Date : Soutenance le 16/12/2019
• Etablissement(s) : Paris 10
• Ecole(s) doctorale(s) : École doctorale Espaces, Temps, Cultures (Nanterre, Hauts-de-Seine ; 2000-....)
• Partenaire(s) de recherche : Laboratoire : Archéologies et sciences de l'Antiquité (Nanterre ; 1999-....)
• Jury : Président / Présidente : Olivier Picard
• Jury : Examinateurs / Examinatrices : Anne-Marie Guimier-Sorbets, Katerina Chryssanthaki, Olivier Picard, Andrzej S. Chankowski, Madalina Dana, Emmanouī́l Voutyrás, Zofia H. Archibald, Philippe Jockey
• Jury : Rapporteur / Rapporteuse : Andrzej S. Chankowski, Madalina Dana, Emmanouī́l Voutyrás

Mots clés

Mots clés contrôlés

Religion et culture

Inscriptions antiques

Antiquité

Civilisation -- Thrace

3e siècle av. J.-C.

Thrace (Grèce)

Grèce

Vie intellectuelle

Mots clés libres

Archéologie

Thrace

Religion

Colonies

Historiographie

Balkans

Αρχαιολογία

Θράκη

Θρησκεία

Αποικίες

Ιστοριογραφία

Βαλκάνια

Archaeology

Thrace

Religion

Colonies

Historiography

Balkans

Résumé

La vie culturelle en Thrace est étudiée d’après les données archéologiques et épigraphiques. Les données sont datées entre le début de la colonisation grecque au Nord de l’Égée à la fin du VIIIe s. avant J.-C., et les invasions celtes du début IIIe s. avant J.-C. Elles sont réparties entre le mont Haimos, la mer Noire, la Propontide, l’Égée (avec Thasos et Samothrace), et le Strymon. Les trois premiers chapitres, introductifs, présentent l’histoire de la recherche sur le sujet, la vision qu’avaient les Anciens de la vie cultuelle thrace, et les principaux évènements de la période étudiée. Le quatrième est une analyse des sites du catalogue principal, ceux pour lesquels des vestiges archéologiques nous permettent de reconnaître un lieu de culte, sauf funéraires et domestiques. Ils sont accompagnés des documents épigraphiques qui ont permis l’identification du lieu ou de la divinité tutélaire. Nous proposons de nouvelles identifications des divinités tutélaires de certains lieux de culte et montrons que les cultes des cités sont fortement conditionnés par leur histoire coloniale, mais aussi par des particularités locales. Le catalogue annexe inclut les documents épigraphiques qui nous renseignent sur des lieux de culte ayant existé dans la région, sans avoir pu être rattachés à un site archéologique, et les sites publiés comme des sanctuaires dont nous récusons l’interprétation. Dans le dernier chapitre, nous montrons que ces sites archéologiques peuvent être interprétés différemment, et que le fait de n’avoir pas identifié de lieux de cultes thraces s’explique par des problèmes méthodologiques et par une réalité historique. Une étude plus précise de la vie quotidienne thrace permet de comprendre en quoi consistait une vie cultuelle qui a laissé si peu de vestiges.

Μελετάμε την λατρευτική ζωή στην Θράκη από τα αρχαιολογικά και τα επιγραφικά δεδομένα που χρονολογούνται από την αρχή του ελληνικού αποικισμού στα τέλη του 8oυ αι. π. Χ., μέχρι τις κελτικές εισβολές στις αρχές του 3oυ αι. π. Χ. Πρόκειται για δεδομένα στην περιοχή μεταξύ των βουνών του Αίμου, την Μαύρη θάλασσα, την Προποντίδα, το Αιγαίο (συμπεριλαμβανομένων των νησιών της Θάσου και της Σαμοθράκης), και τον Στρυμόνα. Τα τρία πρώτα κεφάλαια παρουσιάζουν την ιστορία της έρευνας στο θέμα αυτό, οι απόψεις των αρχαίων για την θρακική λατρευτική ζωή, και τα κύρια γεγονότα αυτού του χρονικού διαστήματος. Στο τέταρτο κεφάλαιο μελετάμε τους αρχαιολογικούς χώρους του κύριου κατάλογου, αυτούς στους οποίους μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη λατρευτικού χώρου υπό την βάση των αρχαιολογικών καταλοίπων, εκτός από των ταφικών ή οικιακών λατρειών. Μελετάμε παράλληλα τα επιγραφικά μαρτύρια οποία διευκόλυναν την αναγνώριση του χώρου ή της κατοχικής θεότητας. Προτείνουμε καινούργιες θεότητες για μερικούς λατρευτικούς χώρους, και δείχνουμε ότι οι λατρείες των πόλεων είναι στενά δεμένες στην δική τους αποικιακή ιστορία, αλλά και σε τοπικές ειδικότητες. Το προσαρτημένο κατάλογο περιέχει τα επιγραφικά μαρτυρία οποία αφορούν λατρευτικούς χώρους της περιοχής που δεν έχουν ακόμα τοποθετηθεί, και τους αρχαιολογικούς χώρους για τα οποία διορθώνουμε την δημοσίευση ως ιερά. Στο τελευταίο κεφάλαιο, δείχνουμε ότι αυτοί οι αρχαιολογικοί χώροι μπορούν να ερμηνευτούν διαφορετικά, και δείχνουμε ότι η απουσία ανεύρεσης θρακικών λατρευτικών χώρων εξηγείται από μεθοδολογικά προβλήματα αλλά και αρχαίες ιστορικές συνθήκες. Μια πιο λεπτομερειακή σπουδή της θρακικής καθημερινότητα είναι δυνατή να ξεσκεπάσει τι ήταν αυτή την λατρευτική ζωή με λιγοστά ίχνη.

This thesis studies cult life in Thrace in light of archaeological and epigraphical data. We start with the beginning of Greek colonization in the Northern Aegean at the close of the 8th c. BC, and end with Celtic invasions in the beginning of the 3rd c. BC. The study area covers the land between the Haimos mountain range, the Black, Propontic and Aegean Seas up to the Strymon valley to the West, including the islands of Thasos and Samothrace. The first three chapters account for the history of research on this subject, the general views on Thracian cult life among Ancient writers, and the main events taking place in this time-span. The fourth chapter examines sites from the main catalogue, that is, sites where archaeological remains allow us to identify a specific cult place, with the exclusion of funerary or domestic cults. The sites are collated with epigraphical documents which provided clues for identifying the place or its tutelary deity. We present new hypotheses for identifying the divine owners several cult places, showing that, generally, a city’s cults rely heavily on their own colonial history, but also on other local distinctive features. The appended catalogue includes epigraphical documents providing information on cult places unrelated to any known archaeological site, and the archaeological sites where the label “cult place” should be revised. Our last chapter demonstrates that these archaeological sites can be understood otherwise, and that our failure to identify Thracian cult places finds explanations both in methodological biases and a historical reality. A more detailed study of Thracian everyday life allows us to understand what a cult life of which so little has remained might have been.